Hercontextualisering van de stripmuren van het Stripparcours van de Stad Brussel
Op 11 september 2021 huldigde de Stad Brussel een nieuwe stripmuur in van de artieste Elodie Shanta. Met dit nieuwe werk op het Bockstaelplein komt het aantal werken langs het Stripparcours van Brussel op 64. Sinds een aantal jaren geeft het Stripparcours nochtans aanleiding tot kritiek. Een aantal stripmuren uit de Frans-Belgische striptraditie worden beschuldigd van het uitdragen van seksistische of racistische boodschappen. De Stad Brussel besloot dus een grondige studie te laten uitvoeren naar de presentatie van deze werken met het oog op een hercontextualisering. Het Brussels Studies Institute, ACME en het Belgisch Stripcentrum werken voor deze missie samen. Hieronder beschrijven we de gehanteerde aanpak, het doel is te komen tot een kritische en pedagogische hercontextualisering van de stripmuren langs het Stripparcours.
De aanwezigheid in de openbare ruimte van symbolen die verwijzen naar de kolonisatie of seksistische stereotypen staat vandaag in het middelpunt van een levendig debat. De #metoo en Black Lives Matter bewegingen, organisaties en verenigingen uit het middenveld alsook vele geëngageerde burgers hebben bijgedragen aan een bewustwording van de impact van (in)directe discours aanwezig in de openbare ruimte. Zowel in België als elders tonen de discussies aan hoe gevoelig deze kwesties liggen en hoe snel ze kunnen leiden tot levendige protesten, vandalisme en zelfs de vernieling van de werken. Wanneer lokale autoriteiten dit maatschappelijk debat negeren, kan soms de indruk ontstaan dat zij weinig geven om de diversiteit in de samenleving. Een deel van de bevolking aanvaardt de keuzes die gemaakt werden in het verleden niet langer. Alles wijst er op dat de kritieken op de seksistische en racistische stereotypen in de openbare ruimte niet zullen verdwijnen en enkel in kracht zullen toenemen.
Stereotypen in stripverhalen
De stripkunst, drager van sociale discours, ontsnapt niet aan deze kritieken, en dat is nog meer het geval wanneer ze een uitvergrote plaats krijgt in de openbare ruimte. Het Stripparcours had bij zijn start in 1991 de bedoeling de muren van de stad op een originele manier te verfraaien, bezoekers aan te trekken en delen van de openbare ruimte te onttrekken aan reclameboodschappen. Dertig jaar later heeft het succes van het parcours het logischerwijs ook in het middelpunt van het publieke debat gebracht. Maatschappelijke veranderingen hebben ertoe geleid dat er nu met kritische blik wordt gekeken naar deze afbeeldingen in de openbare ruimte. Zo werd het Stripparcours reeds in het verleden bekritiseerd voor een gebrek aan werken van vrouwelijke striptekenaars en bijgevolg werd in 2017 de stripmuur van artieste Dominique Goblet ingehuldigd. Vandaag wordt de achtste stripmuur van een artieste ingehuldigd op het Bockstaelplein. Dit toont aan dat de lokale overheden meer aandacht willen besteden aan de verwachtingen van burgers en een publieke beeldvorming willen nastreven die de realiteit van de hedendaagse stripkunst beter benadert. Het Stripparcours is meer dan een toeristische attractie : het parcours als cultureel en maatschappelijk vehikel is ook drager van politieke, culturele en sociale boodschappen die dienen ondervraagd en gecontextualiseerd te worden.
Hercontextualisering van betwiste symbolen
Het BSI, ACME en het Belgisch Stripcentrum stellen voor om een coherent, historisch en beargumenteerd discours op te bouwen rond deze werken, in samenspraak met betrokken stedelijke actoren. Dit moet een legitieme en harmonieuze co-existentie toelaten tussen werken van verschillende historische periodes en ontstaan in verschillende milieus, zonder daarbij te vervallen in binarisatie (man vs. vrouw, artiest vs. artieste, eenmalige afbeelding van de homoseksuele cultuur vs. hegemonische aanwezigheid van heteroseksualiteit, etc.) en tokenisme.
Het geheel aan stripmuren zal dus onderworpen worden aan een transversale analyse. In eerste instantie zal gekeken worden naar racistische en seksistische stereotypen, maar ook de aanwezigheid van andere stereotypen zal besproken worden tijdens workshops met academici uit verschillende disciplines (historici, sociologen, kunsthistorici, literatuurwetenschappers, cultuurwetenschappers), stripkunst-experten en experten van de evolutie van de openbare ruimte, auteurs van de stripwerken maar ook actoren uit de stad (burgerverenigingen, militanten, buurtbewoners, etc.). Conform aan het idee van een participatieve democratie, volgt het project zowel een pedagogische als participatieve insteek.
In tweede instantie zal voor iedere stripmuur een duidingstekst geschreven worden conform aan de opdracht uitgeschreven door de Stad Brussel. Dit zal gebeuren in voortdurende dialoog met studenten ten einde een meervoudige aanpak te garanderen en een generationele vertekening te vermijden. De duidingsteksten zullen dus geschreven worden op een coherente manier, berustend op een stevige methodologische basis. Op basis van de in de stad getoonde werken zullen bezoekers en burgers zich dus niet alleen een kritische mening kunnen vormen, ze zullen ook gesensibiliseerd voor de diversiteit in het stripmedium, zowel de mainstream als de alternatieve stromingen, en voor de verschillende sociale discours rond ontgendering en dekolonisatie, etc. Zo wordt ook de aandacht gevestigd op de rijkdom aan Belgische en Brusselse stripartiesten.
De expertise van het Brussels Studies Institute
In het licht van de toenemende kritiek op betwiste symbolen in de publieke ruimte (standbeelden, monumenten, straatnaamborden…) heeft het Brussels Studies Institute een expertise ontwikkeld over het hercontextualiseren van betwiste symbolen in de openbare ruimte. Er zijn verschillende manieren van reageren, gaande van inertie tot de vernietiging van de betwiste objecten. Brusselse militanten verkiezen over het algemeen acties gericht op het verwijderen van de betwiste symbolen of het kapen van de symbolen door bijvoorbeeld tags of rode verf aan te brengen. Bewust dat het verwijderen van werken ook kan leiden tot het omzeilen van enig debat verkiest de Stad Brussel de toevoeging van teksten die hercontextualiseren alsook de toevoeging van nieuwe stripmuren van vrouwelijke artiesten in het Stripparcours.
Een ambitieus project
Ook al dienen we ons te verheugen over de gekozen aanpak, het is belangrijk voor ogen te houden dat deze aanpak niet in staat stelt uit te monden bij een coherente en beargumenteerde hercontextualisering van de betwiste werken. Zelfs na de toevoeging van de teksten bij de werken, blijft het belangrijk om een kritische dialoog met de Brusselaars rond deze thematieken op gang te brengen. Het BSI, ACME en het Belgisch Stripcentrum zullen dit ambitieuze project dus ook proberen verder te trekken, waakzaam om steeds in dialoog te gaan met de inwoners en de lokale verenigingen. Op het einde van de opdracht zullen verschillende toekomstige perspectieven worden voorgesteld. Deze zullen erop gericht zijn de aantrekkelijkheid en diversiteit van het Parcours als ook de begeleidende communicatie (ontwikkeling pedagogische tools, gebruik van verschillende media, etc.) te verzekeren.
Een multidisciplinair team
Meer informatie :
Iadine Degryse (coordinatrice) iadine.degryse@ulb.be 0475/56.51.07 |