BRUSSELS STUDIES INSTITUTE

Programma

18/03/2024 - Inaugurele rede

19/03/2024 - Les 1: Leegstand en dakloosheid: de rol van counterspaces

20/03/2024 - Les 2: Huisvesting in het rijk van de financialisering

23/04/2024 - Les 3: Planning voor ongelijkheid

14/05/2024 - Les 4: De risico’s van risico: onteigeningen en het recht op de stad

21/03/2024 - Workshop 1: Cartografie van woononzekerheid en dynamieken op de woningmarkt

22/03/2024 - Workshop 2: Grondbeleid, stedelijke regelgeving en huisvesting: mythen en waarheden

---

Geografieën van gefinancialiseerde huisvesting: waarom is het zo moeilijk om een thuis te vinden?

Een toenemend aantal uithuiszettingen en steeds meer mensen die het grootste deel van hun inkomen uitgeven aan de maandelijkse huur; kansarme groepen die gedwongen worden om in de periferie een huis te zoeken; een schaarste aan sociale huisvestingsalternatieven en… een verbazingwekkende vastgoedboom, ook bij het residentieel vastgoed. Klinkt dit scenario bekend? Zo ja, welkom in de wereld van de financialisering van huisvesting…

Dit beeld, dat de huidige tegenstrijdige wooncrisis en vastgoedboom in honderden steden over de hele wereld beschrijft, is helemaal niet bijzonder of conjunctureel. Het is inderdaad een wereldwijd fenomeen, dat het gevolg is van de hyper-capture van de bebouwde ruimte als verhandelbaar goed, dat in staat is interesten te genereren voor een ongekende massa overtollig kapitaal dat over de hele wereld circuleert in financiële circuits. De bebouwde omgeving in het algemeen, en huisvesting in het bijzonder, werd een nieuwe breuklijn van speculatie en rentenierschap op een nieuwe schaal. Daardoor worden steeds meer mensen onteigend en uithuisgezet en de toegang ontzegd tot plekken waarin het extraheren van de rente primeert.

De financialisering van grond en huisvesting markeert een nieuw imperium, dat het stedelijke landschap koloniseert, gebieden verovert en bevolkingsgroepen ontwortelt en onteigent. Onder dit model van stedelijke ontwikkeling heeft de band tussen kapitaal en bebouwde ruimte een ongekende schaal en snelheid bereikt, door het mobiliseren van nieuwe juridische, politieke en economische instrumenten.

Aanvankelijk werd de overname van de woningsector door de mondiale financiële wereld gesteund door de politieke kracht van de ideologie van het eigenwoningbezit (Ronald, 2008) en een democratisch beheer van eigendom – in sommige samenlevingen diep geworteld en in andere recent overgenomen – en via de ‘socialisering van krediet’ – de inclusie van consumenten met een laag- of middeninkomen in financiële circuits. Geleidelijk aan werd deze overname een nieuwe breuklijn voor kapitaalaccumulatie, waarin het vrije verkeer van financieel kapitaal over nagenoeg het gehele stedelijk gebied mogelijk werd. Deze nieuwe ideeën gingen in verschillende landen de confrontatie aan met bestaande nationale welvaartssystemen en coalities in het huisvestingsbeleid. Daarom neemt de financialisering van huisvesting verschillende vormen aan, die niet alleen van elkaar verschillen in hun oorsprong, maar ook in het soort impact dat ze hebben op economieën, steden en het dagelijkse leven van mensen.

De inaugurele lezing focust op de historische beweging van het paradigma van huisvesting als sociaal beleid en integraal onderdeel van de welvaartsstaat, naar het paradigma van huisvesting als financieel activum, waarbij gekeken wordt naar de hypotheekcrisis en de financiële crisis en het scenario na 2008. Deze huisvestingscrisis was het gevolg van de financialisering van huisvesting op het niveau van hypotheek/woningeigendom, die plaatsvond in sommige steden in Europa en Noord-Amerika, en werd de basis voor de creatie van een nieuwe activaklasse gebaseerd op huurwoningen.

Nieuwe informatietechnologieën stelden investeerders in staat om het eigendom van verspreide eenheden te concentreren, inkomensstromen en gegevens te extraheren en die te bundelen in kapitaalmarkten, in operaties die beheerd worden door digitale platforms en apps. Deze veranderingen maakten een nieuwe vorm van financialisering van huisvesting van bovenaf mogelijk – via partnerschappen tussen zakelijke verhuurders en de staat, maar genereerden ook nieuwe en perverse verbanden tussen arbeidsonzekerheid, informaliteit en financieel kapitaal, waardoor financialisering van huisvesting ook van onderaf ontstond.

 

Leerstoelhouder

Prof. Raquel Rolnik

Raquel Rolnik is professor, architect en stedenbouwkundige met een carrière van meer dan 45 jaar als wetenschapper, activiste en praktijkwerker op het gebied van planning, stedelijk grond- en huisvestingsbeleid.

Ze woont en werkt in São Paulo, is hoogleraar aan de faculteit Architectuur en Stedenbouw van de universiteit van São Paulo en is momenteel University Campus Mayor. In haar loopbaan heeft ze verschillende overheidsfuncties bekleed, waaronder directeur van de afdeling Planning van de stad São Paulo (1989-1992) en nationaal secretaris voor stedelijke programma’s van het Braziliaanse Ministerie van Steden (2003-2007). Ze werkte als consultant op het gebied van stedelijk grondbeleid en huisvesting in verschillende steden en verschillende landen, en was de leidende expert van UN-Habitat op het gebied van huisvesting en planning in de wederopbouw na conflicten in Kosovo en El Salvador. Van 2008 tot 2014 werd mevrouw Raquel Rolnik door de VN-Mensenrechtenraad aangesteld als speciale VN-Rapporteur voor het recht op adequate huisvesting voor een mandaat van zes jaar, eindigend in juni 2014.

Sinds 2019 organiseert ze een Research Action Lab (LabCidade), gevestigd in FAUUSP, om kritisch onderzoek te doen naar stedelijk beleid en huisvesting. Een “Observatory of Evictions” is een van de belangrijkste projecten van LabCidade. Het project omvat een permanente cartografie van uithuiszettingen die plaatsvinden in grootstedelijk São Paulo en het opbouwen van een netwerk van organisaties rond het zichtbaar maken van deze processen, het pleiten voor naleving van het recht op adequate huisvesting en het bedenken van alternatieve planning en projecten (https://www.labcidade.fau.usp.br/). Ze is auteur van verschillende artikelen en boeken, waaronder Urban Warfare: Housing and Cities in the Age of Finance (Verso 2018), A Cidade e a Lei (Studio Nobel), en São Paulo: o planejamento da desigualdade (Fósforo 2022). Ze heeft een blog, een wekelijks radioprogramma en is permanent aanwezig in het publieke debat over huisvesting in Brazilië, Latijns-Amerika, de VS, het Verenigd Koninkrijk en verschillende Europese landen.