Educatief pakket over de buste van Roger Nols en de Nolsiaans periode (1970-1994)

Context:

Van alle transformaties is de meest opvallende en controversiële ongetwijfeld het Manhattan Project. Het werd gelanceerd in 1967 en bestond uit de bouw van een groot internationaal zakendistrict in de buurt van het Gare du Nord, dat volgens de initiatiefnemers het World Trade Centre van New York moest evenaren.

Om dit enorme project uit te voeren, werden tussen 1967 en 1975 verschillende volkswijken met een oppervlakte van ongeveer 53 hectare in de gemeenten Brussel, Sint-Joost-ten-Node en Schaarbeek gewoon met de grond gelijk gemaakt "in het algemeen belang" en 13.000 mensen onteigend of uit hun woning gezet.

In het begin van de jaren 1970 leidden de oliecrisis en de abrupte stopzetting van de vastgoedambities van het project, evenals de uiterst slechte reputatie van het project, tot de ondergang ervan. De menselijke en sociale tragedies veroorzaakt door de onteigeningen, gecombineerd met politieke en economische wanpraktijken en radicale architecturale en stedenbouwkundige keuzes, hadden van het project een zeer gevoelige politieke kwestie gemaakt. Het gebied lag bijna twintig jaar braak, voordat er geleidelijk aan opnieuw werd geïnvesteerd door de bestaande torens te bezetten en nieuwe torens te bouwen [Demey, 1992: 105-169; Martens, 2009].

Ondanks een brede burgerbeweging die zich organiseerde om de slachtoffers van de onteigening juridisch en materieel bij te staan en om het project en de belangen van de verschillende betrokken actoren aan te klagen, kwam er nooit een echt herhuisvestingsplan [Schoonbrodt, 2007: 384]. Tijdens de hele periode van de Nolsteins bleef de tien hectare van het vroegere Manhattanproject van Schaarbeek een braakland.

Roger Nols, het nieuwe gemeenteraadslid, was fel gekant tegen het project, maar toen hij in 1970 burgemeester werd, toonde hij zich weinig begaan met het lot van de ontheemden, voornamelijk gastarbeiders in een precaire situatie en daarom van weinig electoraal belang. Het politieke opportunisme van de nieuwe burgemeester, in combinatie met de verslechtering van de gemeentelijke financiën, verklaart waarschijnlijk waarom deze kwestie niet langer een van zijn prioriteiten was. (Jaumain & Vaesen, 2022)

Context:  

"In het begin van de jaren 1970, in het kader van het stedenbouwkundig project "World Trade Center (WTC)" dat later zou leiden tot de vernietiging van de Noordwijk, was er sprake van om een nieuwe snelweg aan te leggen die Zaventem met het WTC zou verbinden door Schaarbeek te doorkruisen, meer bepaald langs het Josaphatpark.

Buurtbewoners, gesteund door het kunstcollectief Algol, verzetten zich tegen het project en organiseerden een aantal theatrale en muzikale happenings, met als hoogtepunt de gebeurtenis die in mei 1971 heel Schaarbeek op zijn grondvesten deed schudden: het Gekke Park.

Het evenement maakte deel uit van een heel programma dat gezamenlijk werd bedacht door Théâtre 140 en het collectief Algol onder de generische titel 'Schaarbeek au théâtre et dans la rue'. Zoals Bernard Hennebert in Consoloisirs aangeeft, wordt het een ongelooflijke concentratie van humor, kunstkritiek en machtsanalyse. Zo werd een mini stukje betonnen snelweg ingehuldigd door een nepburgemeester, een nepkardinaal en een echte fanfare voor de muziektent.

Het evenement, dat openstond voor andere collectieven (Yucca, Mass Moving) en voor bijdragen van verenigingen en bewoners, werd ook gekenmerkt door de eerste politiek-ecologische performances in België: bewegwijzering in de natuur, transformatie van een vijver in een nep olympisch zwembad, natuurmuseum, bloemetjesbehang in de kiosk...

Aangezien het een periode was die sterk getekend was door de gebeurtenissen van mei '68, was het ook de bedoeling om het verbodene af te breken: blauw geblokte dekens werden op het groene gras gelegd, onderbroken door reuzenpaddenstoelen die wandelaars uitnodigden om erop te gaan liggen, en er werd een "vrijheidsmuur" opgetrokken...".

Revue Politique n°116, juin 2021

Context:

« In de zogenaamde "lokettenaffaire" richtte hij in zijn gemeente niet alleen voor buitenlanders maar ook voor Nederlandstalige Belgen aparte loketten in. Deze discriminerende maatregel, die tot doel had het plan van het FDF voor tweetalige diensten (en niet voor mensen) op te leggen en die indruiste tegen de taalwetgeving die in 1963 was aangenomen, vond een brede nationale weerklank. [...] In de jaren 1960 werden de taalkundige spanningen, die gemeenschappelijk waren geworden, steeds nijpender en in 1963 werd de hoofdstad een officieel tweetalig gebied.

[In 1968 schaarde [Nols] zich, net als een groot aantal gemeenteraadsleden van de agglomeratie, achter het "Manifest van de 29", waarin een groep Brusselse parlementsleden zich sterk maakte voor eentaligheid voor het personeel en tweetaligheid voor de diensten, waarvan het taalkundig kader volgens hen moest worden vastgesteld "volgens de reële behoeften van de bevolking" [Wynants, 2015].

In 1971 sloeg Roger Nols, net geïnstalleerd als nieuwe burgemeester van Schaarbeek, een slag: hij besloot dit principe naar de letter toe te passen en gaf er veel ruchtbaarheid aan in de media. Op initiatief van de schepen van burgerlijke stand voerde zijn gemeente een taalkundige scheiding in tussen de gemeentebalies: vijf balies voor Franstalige Belgen, twee voor inwoners zonder Belgische nationaliteit en slechts één voor Nederlandstalige gebruikers, hoewel de taalwetgeving van 1963 eiste dat de gemeentelijke diensten tweetalig waren.

De beslissing veroorzaakte een golf van media- en politieke verontwaardiging. Kranten, politieke partijen, verschillende verenigingen en andere lokale overheden gaven uitgebreid commentaar op de gebeurtenis, waarbij ze het taalbeleid ondersteunden of tegenspraken. Dit was het begin van de "loketaffaire", die van 1971 tot 1976 de politieke krantenkoppen domineerde.

Roger Nols, gesteund door het FDF en, meer in het algemeen, door een aantal verdedigers van de Franstalige zaak in Brussel, gaf het voorbeeld: in 1975 werd het principe van gescheiden loketten uitgebreid tot de gemeenten Etterbeek, Vorst, Elsene en Ukkel, ook al werden ze niet allemaal bestuurd door een FDF-burgemeester. Nederlandstalige parlementsleden, vooral van de Volksunie, waren woedend over wat zij omschreven als taalkundige "apartheid". Ze kregen bijval van verschillende Vlaamse extremistische bewegingen, zoals de Vlaamse Militanten Orde, het Taal Aktie Komitee en Were Di.

De Commission permanente de contrôle linguistique, gevolgd door de Conseil d'État, oordeelde uiteindelijk dat de praktijk illegaal was. In juni 1976 maakte de Minister van Binnenlandse Zaken officieel een einde aan het tijdperk van de gescheiden loketten door eerst een speciale commissaris te sturen, vergezeld door rijkswachters, alvorens een politiek compromis te sluiten [De Groef, 2007]. [...]

[In 1980 ging hij nog een stap verder en besloot, geheel illegaal, om de civiele registratie van buitenlanders van buiten de Europese Economische Gemeenschap te beperken. Dit gebeurde ofwel indirect, door een sterke verhoging van de gemeentelijke belastingen op bepaalde administratieve documenten (werkvergunningen, voorlopige inschrijvingsbewijzen, etc.), ofwel direct, door expliciete weigeringen.

In juni 1981 gaf hij opdracht tot een grote operatie om een wijk in het onderste deel van Schaarbeek "veilig te stellen", wat resulteerde in de arrestatie van 142 mensen, voor het merendeel immigranten. Twee jaar later, op een moment dat de lokale financiële situatie rampzalig was, kondigde hij aan de gemeenteraad en vervolgens aan de burgemeestersconferentie zijn voornemen aan om 10 van de 16 lokale scholen in Schaarbeek te sluiten, waarvan de meeste in het lager gelegen deel van Schaarbeek (volgens hem) 60 tot 65% allochtone leerlingen opnamen [Vaesen, 2008: 369]. De beslissing, die uiteindelijk werd vernietigd door de toezichthoudende autoriteit, veroorzaakte heel wat opschudding. Het was waarschijnlijk een van de oorzaken van een daling in het aantal leerlingen dat leidde tot de sluiting of fusie van verschillende van deze scholen [Vileyn, 2018].

Maar daar bleef het niet bij. Op 28 september 1984 nodigde hij op zijn politieke pad de leider van extreem-rechts in Frankrijk, Jean-Marie Le Pen, uit voor een conferentie in het Neptunium in Schaarbeek.

[...] Dit zijn slechts enkele van de hoogtepunten van een beleid dat gericht is op het stigmatiseren van mensen van buitenlandse afkomst die in zijn gemeente wonen.

In de periode 1970-1980 voerde ze ook een strategie van intimidatie tegen haar politieke en maatschappelijke tegenstanders, waarbij buitenlanders systematisch het doelwit werden van politiegeweld en ze actief deelnam aan de berichtgeving in de media over xenofobe en zelfs openlijk racistische uitlatingen [De Biolley, 1994; Hanin, 2005].

In die tijd was Nols echter niet de enige die het 'immigranten'-argument gebruikte in zijn verkiezingscampagnes of om de burgerlijke stand te beperken. Sinds 1964 had de minister van Justitie "de bevoegdheid om buitenlanders te verbieden te verblijven of zich te vestigen in gemeenten waar de toename van de buitenlandse bevolking buitensporig werd geacht" [Rea, 2000: 272]. In Sint-Joost-ten-Node was de inschrijving al afhankelijk van de bewoonbaarheid van de woning van de aanvrager. Dat was later ook het geval in Anderlecht en Elsene. Bovendien keurde de nationale regering Martens-Gol in 1981 een wet goed die het gemakkelijker maakte voor migranten van de tweede generatie om de Belgische nationaliteit te verkrijgen, maar die tegelijkertijd een verbod goedvaardigde om vreemdelingen die niet de nationaliteit van een onderdaan van de Europese Gemeenschap hadden, in te schrijven in de registers van de burgerlijke stand van gemeenten met een "hoog" percentage migranten. (Jaumain & Vaesen, 2022)

Context:

« Vanaf zijn tweede termijn aan het hoofd van de gemeente baseerde Roger Nols een deel van zijn populariteit op steeds meer xenofobe en racistische uitspraken en acties. Zo publiceerde hij in 1979 zonder aarzelen een "Oproep aan de migranten" in het infoblad van Schaarbeek, waarin hij verklaarde dat hij "in deze periode van economische crisis en werkloosheid, de voortdurende aanwezigheid [van migranten] onder ons niet kon begrijpen" [geciteerd in Hanin 2005: 93-94].» (Jaumain & Vaesen 2022)

Na deze "oproep aan de migranten" besloten verschillende burgers en verenigingen zich te mobiliseren en richtten ze het Front antiraciste op, dat een antwoord op de brief aan de migranten publiceerde. "Deze brief was de vonk die de frustratie aanwakkerde van een aantal Schaarbeekers, die konden rekenen op een bijzonder dicht netwerk van lokale verenigingen. Een aantal lokale en nationale organisaties die actief zijn in de gemeente kwamen samen en besloten te reageren. Er werd een antwoordfolder verspreid en er werd besloten om samen te werken: het Antiracistisch Front van Schaarbeek was geboren, dat min of meer dynamisch verder zou leven tot het einde van de jaren 1980. De basis was een algemene vergadering waarop alle aanwezigen een stem hadden, of ze nu afgevaardigde van een organisatie waren of er als individu waren. Geen functionarissen, geen vast personeel, elke beslissing moet door de vergadering - het is directe democratie. Meerdere keren per maand duren deze vergaderingen minimaal 3 uur, vooral omdat ze moeten worden vertaald in het Arabisch en/of Turks. Maar het werkte en gedurende meer dan drie jaar waren er een behoorlijk aantal deelnemers, enkele tientallen, soms wel 70 in tijden van grote mobilisatie.

[...] Het Front besloot uiteindelijk deel te nemen aan de gemeenteraadsverkiezingen van oktober 1982, onder het acroniem "Démocratie sans frontières". Op de lijst stonden vertegenwoordigers van alle verenigingen in Schaarbeek, veel christenen, niet-socialistisch links en extreem links. Écolo, dat zich voor de eerste keer kandidaat stelde, besloot zich alleen kandidaat te stellen. De verkiezingscampagne werd gevoerd met folders en affiches in vier talen (Frans, Nederlands, Arabisch en Turks) en kende een enorm enthousiasme. Maar antiracisme was het enige programma en immigranten, waarvan de meerderheid nog geen Belg was, hadden nog geen stemrecht. In deze omstandigheden was het niet verwonderlijk dat niemand werd verkozen, en het resultaat van 1101 stemmen was al een groot succes. Toch zal de mobilisatie daarna aanzienlijk vertragen.(Blanmailland 2021).

Context:

In december 1986 haalde Roger Nols opnieuw het nieuws toen hij op een kameel rond het gemeentehuis reed, dit keer om de uitbreiding van het stemrecht voor buitenlanders bij lokale verkiezingen aan te vechten. (Jaumain & Vaesen 2022)